Postanowienie SN z dnia 25 stycznia 2024 r., sygn. III CZ 132/23

25 stycznia 2024 r.

Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej w składzie:

SSN Dariusz Dończyk

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 25 stycznia 2024 r. w Warszawie
‎zażalenia B. S. i W. S.
‎na wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu
‎z 7 marca 2023 r., I ACa 621/22,
‎w sprawie z powództwa B. S. i W. S.
‎przeciwko Bank spółki akcyjnej w W.
‎o zapłatę oraz o ustalenie,

uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 1 (pierwszym), pozostawiając rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego do orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie.

UZASADNIENIE

Na skutek rozpoznania apelacji obu stron w wniesionej od wyżej wymienionego wyroku Sądu pierwszej instancji Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z 7 marca 2023 r. (sygn. akt I ACa 621/22) uchylił zaskarżony wyrok w punktach I oraz IV i w tym zakresie sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu we Wrocławiu (pkt 1) oraz oddalił apelację strony pozwanej w pozostałym zakresie, a apelację powodów w całości (pkt 2).

W ocenie Sądu Apelacyjnego apelacja strony pozwanej była częściowo uzasadniona, tj. w zakresie rozstrzygnięcia zasądzającego na rzecz powodów kwotę 28 599,80 CHF. W pozostałym zakresie obie apelacje nie były zasadne. Szereg ustaleń faktycznych dotyczących zarówno zawarcia umowy, aneksu do niej, treści tych dokumentów i kwota zapłaconych przez powodów na rzecz pozwanego była w sprawie bezsporna. Sąd pierwszej instancji prawidłowo uznał, że powodowie, których łączy z pozwanym Bankiem długoletnia umowa, mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy. Stąd niezasadny jest zarzut naruszenia art.189 k.p.c.

Sąd Apelacyjny za nieuzasadnione uznał zarzuty apelacji dotyczące naruszeń procedury cywilnej odnoszących się do prawidłowości ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd pierwszej instancji. Sporna umowa zawarta została w stosunkach konsumenckich, z wykorzystaniem wzorca stosowanego przez stronę pozwaną a nie udowodniono, aby konsument mógł negocjować warunki dotyczące sposobu ustalania kursu waluty służącego do indeksacji. Sama okoliczność czy kurs ten był dowolny, czy opierał się na przesłankach rynkowych (co zapewne miało miejsce) nie jest istotna. Zawarte w umowie kwestionowane zapisy dotyczące mechanizmu przeliczeniowego, obowiązującego przy przeliczeniu udzielonego kredytu w momencie wypłaty przyznanych środków oraz przy jego spłacie, podlegały zatem ocenie z odwołaniem się do kryteriów ustalonych w art. 385 §1 k.c. i ze skutkami określonymi w art. 385 § 2 k.c. Dokonując ich wykładni należy więc brać pod uwagę wskazówki wynikające z Rozporządzenia Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L nr 95, s. 29; dalej: dyrektywa 93/13) oraz dorobek orzeczniczy TSUE. Brak jednoznaczności klauzul waloryzacyjnych zastosowanych przez stronę pozwaną w spornej umowie kredytowej, nie poddających się obiektywnej weryfikacji, jak trafnie ocenił Sąd Okręgowy, wypełnia przesłankę ich abuzywności. Za niedozwolone postanowienia umowne uznane mogą być tylko te postanowienia, które nie zostały uzgodnione indywidualnie z konsumentem. Stosownie do art. 385 § 4 k.c., ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Zgodnie z art. 385 § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Na okoliczność indywidualnego uzgodnienia postanowień obejmujących zakwestionowane klauzule pozwany Bank nie powołał żadnych miarodajnych dowodów, pomimo że to na nim spoczywał ciężar dowodu w tym zakresie. W tej sytuacji strona pozwana nie obaliła wynikającego z art. 385 § 3 zd. drugie k.c. domniemania nieuzgodnienia indywidualnego spornych klauzul. Warunkiem uznania postanowienia umownego za abuzywne jest ustalenie, że kształtuje ono prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Uznanie abuzywności zapisów umów zawierających analogiczny jak w rozpoznawanej sprawie mechanizm przeliczeniowy, jest powszechnie podzielane. Umowa nie określała kryteriów, jakimi kierował się bank przy ustalaniu kursu CHF, co uniemożliwiało kredytobiorcom dokonanie weryfikacji wysokości tego kursu, a w konsekwencji i wynagrodzenia banku w zamian za oddanie im do dyspozycji określonej sumy środków pieniężnych. Takie postanowienie umowne wypełnia przesłankę, o której mowa w art. 385 pkt 20 k.c., dającą kontrahentowi konsumenta uprawnienie do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy, a więc należy je uznać za niedozwolone. Trafna pozostaje konstatacja, zgodnie z którą zastrzeżenie w umowie możliwości jednostronnego określania należnego bankowi wynagrodzenia i wysokości kredytu według tabel kursowych banku stanowi o rażącym naruszeniu interesów kredytobiorców jako konsumentów. Postanowienia, które uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut, są nietransparentne i pozostawiają pole do arbitralnego działania banku. W ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron. Takie uregulowanie umowne należy uznać za niedopuszczalne. Odnośnie do realizacji ciążącego na przedsiębiorcy obowiązku informacyjnego Sąd Apelacyjny wskazał, że sam fakt poinformowania powodów o ryzyku kursowym nie jest tożsamy z wnioskiem, że żadne warunki umowne nie zawierają klauzul abuzywnych. Postanowienia abuzywne są od początku, z mocy samego prawa dotknięte bezskutecznością na korzyść kredytobiorcy, chyba że następczo udzieli on świadomej i wolnej zgody na te klauzule i w ten sposób przywróci im skuteczność z mocą wsteczną. Powodowie takiej zgody nie udzielili, nawet zawierając aneks do umowy, który umożliwił im spłatę bezpośrednio w walucie indeksacji, a w toku procesu konsekwentnie wskazywali na nieważność umowy.