Wyrok SN z dnia 19 czerwca 2012 r., sygn. II PK 265/11

Niezgodność z prawem (bezprawność) wypowiedzenia i rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę pracownik może wykazać wyłącznie przez powództwo przewidziane w Kodeksie pracy (o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, o przywrócenie do pracy lub odszkodowanie) wniesione z zachowaniem odpowiedniego terminu (art. 264 k.p.). Bez wytoczenia takiego powództwa pracownik w żadnym innym postępowaniu nie może powoływać się na bezprawność rozwiązania umowy o pracę jako na przesłankę roszczeń odszkodowawczych przewidzianych w Kodeksie cywilnym. Nie ma podstaw aby tej samej zasady nie stosować w odniesieniu do kolejnej sprawy o odszkodowanie za dyskryminację na podstawie art. 18^3d k.p., w sytuacji, gdy okoliczność dyskryminująca została podana bezpośrednio jako przyczyna wypowiedzenia w piśmie wypowiadającym umowy o pracę.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Beata Gudowska (przewodniczący)

SSN Halina Kiryło

SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa E. W. przeciwko P. Informatyka Spółce z o.o. o odszkodowanie, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 czerwca 2012 r., skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 28 marca 2011 r.,

I. oddala skargę kasacyjną

II. nie obciąża skarżącej kosztami postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny wyrokiem z 28 marca 2011 r. oddalił apelację powódki E. W. od wyroku Sądu Okręgowego w W. z 21 grudnia 2009 r., którym oddalono jej powództwo o odszkodowanie w kwocie 190.000 zł za dyskryminujące rozwiązanie umowy o pracę. Powódka była zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Pismem z 23 października 2008 r. pracodawca wypowiedział jej umowę podając, że związane jest z nabyciem przez nią uprawnień emerytalnych (emerytury kolejowej) na podstawie art. 50 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Na miejsce powódki nikt nie został zatrudniony. W tym czasie pracodawca ograniczał zatrudnienie ze względu na zmniejszające się zadania i dochody, prowadził uzgodnienia ze związkami zawodowymi w kwestii zmian organizacyjnych i po analizie zadań przesuwał pracowników do innego działu albo dokonywał wypowiedzenia umowy o pracę. W dziale powódki, przed wręczeniem jej wypowiedzenia umowy o pracę, wypowiedziano umowę o pracę jeszcze jednej osobie, która nabyła uprawnienia do emerytury. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu oddalenia powództwa wskazał, że kryterium nabycia uprawnień emerytalnych w wypowiedzeniu umowy o pracę nie stanowiło naruszenia równego traktowania w zatrudnieniu. Pracodawca wykazał, że kierował się obiektywnymi przyczynami. Rozwiązanie umów o pracę z osobami, które nabywają uprawnienia emerytalne jest najmniej dolegliwym sposobem ograniczania zatrudnienia. Doszło do likwidacji stanowiska pracy powódki, gdyż nikt na jej miejsce nie został zatrudniony. Obowiązki powódki zostały rozdzielone na pozostałych pracowników działu. Zachodziło ograniczenie zatrudnienia i dostosowanie liczby pracowników do wielkości realizowanych zadań. Nie stanowiło zatem dyskryminacji odmienne traktowanie pracownika z uwagi na wiek, gdy pracodawca wykazał racjonalne uzasadnienie prowadzonej polityki zatrudnienia wobec zmniejszających się zadań. Prowadził "powolną" redukcję etatów, a wszelkie działania prowadził w porozumieniu ze związkami zawodowymi. Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe i ustalił, że prócz powódki doszło jeszcze do rozwiązania zatrudnienia z trzema pracownicami w związku z nabyciem uprawnień emerytalnych. W zatrudnieniu nie pozostawały osoby, które nabyłby uprawnienia emerytalne. Niezależnie, na podstawie akt Sądu Rejonowego w sprawie VII P ..., Sąd Apelacyjny ustalił, że powódka po terminie z art. 264 k.p., bo 20 marca 2009 r. odwołała się od wypowiedzenia umowy o pracę doręczonego jej w październiku 2008 r. Wyrokiem z 11 stycznia 2011 r. Sąd Rejonowy oddalił jej powództwo o odszkodowanie za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu oddalenia apelacji w tej sprawie stwierdził, że podana w wypowiedzeniu umowy o pracę przyczyna nie oddawała rzeczywistych powodów wypowiedzenia i nie stanowiła wyłącznej przyczyny wypowiedzenia. Rzeczywistą przyczyną wypowiedzenia była restrukturyzacja zatrudnienia, wymuszona trudną sytuacją ekonomiczno-finansową. Nabycie przez powódkę uprawnień emerytalnych, wskazane formalnie w wypowiedzeniu jako przyczyna, w istocie stanowiło kryterium doboru pracowników do redukcji zatrudnienia, uzgodnione ze związkami zawodowymi. Nie była to jedyna, wyłączna przyczyna wypowiedzenia, jako że towarzyszyła jej inna, nie podważana przez powódkę co do obiektywnego zaistnienia, którą była przeprowadzana restrukturyzacja zatrudnienia, zmierzająca do jego ograniczenia z uwagi na określoną sytuację finansowo-ekonomiczną pracodawcy. W tym stanie wobec wskazania w wypowiedzeniu nierzeczywistej (niepełnej) przyczyny wypowiedzenia, powódka mogła poszukiwać ochrony prawnej w tym zakresie w ramach sprawy z jej odwołania do Sądu Pracy od wypowiedzenia umowy o pracę, powołując się na niezgodne z prawem wypowiedzenie. Naruszeniem art. 30 § 4 k.p. w związku z art. 45 § 1 k.p. jest wskazanie przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie w sposób zbyt ogólnikowy, niewystarczająco jasny i konkretny, a także podanie innej przyczyny niż ta, która pracodawcę motywowała, a więc wskazanie przyczyny "nierzeczywistej" (wyrok Sądu Najwyższego z 17 lutego 2005 r., II PK 236/04). W obecnej sprawie przedmiotem sporu nie było odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę z zarzutem, że nabycie uprawnień emerytalnych nie może być przyczyną wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p.), tylko roszczenie o odszkodowanie z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu przez wypowiedzenie z powodu nabycia uprawnień emerytalnych (art. 18 k.p.). Osiągnięcie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury nie może stanowić wyłącznej przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę (art. 45 § 1 k.p.; uchwała Sądu Najwyższego z 21 stycznia 2009 r., II PZP 13/08). Wobec regulacji z art. 11 k.p., art. 18-18 k.p. wypowiedzenie kobiecie stosunku pracy wyłącznie z tej przyczyny, że osiągnęła wiek emerytalny (nabyła prawo do świadczenia emerytalnego - przy zróżnicowanym wieku emerytalnym kobiet i mężczyzn) - stanowi dyskryminację ze względu na wiek, i to bezpośrednią, ale także pośrednią dyskryminację ze względu na płeć (uchwała Sądu Najwyższego z 19 listopada 2008 r., I PZP 4/08). Wypowiedzenie powódce umowy o pracę wynikało jednak z konieczności redukcji zatrudnienia i zbędności jej stanowiska, gdyż jej zadania przejęli inni pracownicy, którzy wcześniej radzili sobie z nimi w czasie długotrwałej nieobecności powódki. Brak było podstaw do stwierdzenia dyskryminacji ze względu na wiek, gdyż nie można uznać, że wypowiedzenie nastąpiło z powodu nabycia uprawnień do emerytury wobec osiągnięcia wieku emerytalnego, skoro pozostawało w związku z sytuacją ekonomiczną pracodawcy determinującą stopniowe ograniczanie zatrudnienia.