Postanowienie SN z dnia 25 listopada 2011 r., sygn. V CSK 535/10

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)

SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)

SSA Roman Dziczek

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Gundy Nocon H. przy uczestnictwie Gminy Z. o założenie księgi wieczystej i wpis prawa własności, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 25 listopada 2011 r., skargi kasacyjnej uczestnika postępowania od postanowienia Sądu Okręgowego w O. z dnia 12 lipca 2010 r.,

uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w O. do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 12 lipca 2010 r., Sąd Okręgowy w O. oddalił apelację Gminy Z. od wpisu dokonanego przez Sąd Rejonowy w K. w dniu 14 kwietnia 2010 r., polegającego na założeniu Księgi wieczystej dla nieruchomości położonej w Z., stanowiącej działkę nr 774 uwidocznioną na arkuszu mapy nr 4, o powierzchni 0,0902 ha oraz na ujawnieniu w dziale II tej księgi wieczystej Gundy Nocon H. jako właściciela tej nieruchomości na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w K. z dnia 11 grudnia 2006 r., stwierdzającego nabycie przez nią spadku po Richardzie Hugo N. i Klaudine Grecie N. odnośnie do tej nieruchomości.

Orzeczenie Sądu Okręgowego oparte zostało na następujących ustaleniach i wnioskach.

Postanowieniem z dnia 24 lipca 2008 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek Gundy Nocon H. o założenie księgi wieczystej dla opisanej wyżej nieruchomości i ujawnienie w dziale II tej księgi wnioskodawczyni jako właściciela. Apelację wnioskodawczyni od tego postanowienia Sąd Okręgowy oddalił postanowieniem z dnia 9 września 2008 r. uznając, że nie wykazała ona dostatecznie swego prawa własności. W ocenie Sądu Okręgowego, jeśli prawo własności ma zostać ujawnione w zakładanej księdze wieczystej, spadkobierca, podający się za właściciela nieruchomości z tytułu dziedziczenia, obowiązany jest przedstawić dokumenty potwierdzające, że spadkodawca był właścicielem nieruchomości, dla której księga wieczysta ma zostać założona. Natomiast wnioskodawczyni, przedstawiając postanowienie stwierdzające nabycie przez nią spadku po Richardzie i Klaudine małżonkach N. oraz dokumenty pochodzące z ewidencji gruntów i budynków, nie wykazała, aby własność wspomnianej nieruchomości przysługiwała Richardowi i Klaudine małżonkom N. Od postanowienia Sądu Okręgowego wnioskodawczyni wniosła skargę kasacyjną, zarzucając naruszenie § 20 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 102, poz. 1122 ze zm. - dalej „rozporządzenie w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych”) polegające na przyjęciu, że dokumenty w postaci wypisu i wyrysu z ewidencji oraz wyciągu z wykazu zmian danych ewidencyjnych, wydane na podstawie matrykuły, stanowiącej urzędowy odpis dawnej księgi wieczystej tom XVII k. 537 Rozwadza, która była prowadzona dla wspomnianej nieruchomości, nie stanowią „innych dowodów” stwierdzających nabycie własności tej nieruchomości. Postanowieniem z dnia 9 września 2009 r. (sygn. akt V CSK 8/09 ) Sąd Najwyższy uchylił postanowienie Sądu Okręgowego i przekazał sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego. Sąd Najwyższy uznał, że z ustaleń stanowiących podstawę postanowienia Sądu Okręgowego nie wynika, czy dokument stwierdzający nabycie własności wspomnianej nieruchomości przez Richarda i Klaudine małżonków N. zaginął lub uległ zniszczeniu, a wnioskodawczyni nie ma poświadczonego odpisu tego dokumentu, i w związku z tym czy § 20 ust. 2 rozporządzenia w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych znajduje zastosowanie. Z ustaleń tych nie wynika również, na jakiej podstawie utraciła moc dawna księga wieczysta tom XVII k. 537 Rozwadza, bowiem Sąd Okręgowy jedynie ogólnie wskazał, że dawne księgi wieczyste z obszaru właściwości Sądu Rejonowego utraciły moc prawną i w 1997 r. po powodzi przekazane zostały do archiwum państwowego. Natomiast dopiero ustalenie podstawy utraty mocy obowiązującej księgi wieczystej tom XVII k. 537 Rozwadza pozwoli na stwierdzenie, czy założenie księgi wieczystej dla wspomnianej nieruchomości powinno nastąpić w sposób przewidziany przy zakładaniu ksiąg dla nieruchomości, których księgi zaginęły. Okoliczność ta z kolei ma znaczenie ze względu na wynikający z § 23 ust. 1 tego rozporządzenia obowiązek przeprowadzenia dowodów z urzędu. Ponadto Sąd Najwyższy wskazał, że przedłożone przez wnioskodawczynię postanowienie stwierdzające nabycie przez nią spadku jest nietypowe, bowiem dotyczy nabycia spadku po Richardzie i Klaudine małżonkach N., zmarłych w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, w odniesieniu do części majątku spadkowego, a mianowicie nieruchomości szczegółowo określonej w sentencji postanowienia. Opis tej nieruchomości wskazuje, że chodzi o nieruchomość objętą żądaniem wniosku, szczegółowo oznaczoną w dołączonych do wniosku dokumentach pochodzących z ewidencji gruntów i budynków. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 15 grudnia 2009 r. uchylił wskazane wyżej postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 24 lipca 2008 r. i przekazał sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania. Wpisem z dnia 14 kwietnia 2010 r. Sąd Rejonowy założył dla wyżej opisanej nieruchomości Księgę wieczystą nr 65282 i w jej dziale II ujawnił wnioskodawczynię jako właściciela. Wpis ten zaskarżyła apelacją Gmina Zdzieszowice, zarzucając: naruszenie przepisów postępowania polegające na umożliwieniu działania nienależycie umocowanemu pełnomocnikowi wnioskodawczyni; naruszenie § 19-23 oraz § 28-30 rozporządzenia w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych polegające na przyjęciu, że wnioskodawczyni wykazała tytuł prawny umożliwiający ujawnienie jej w księdze wieczystej jako właściciela; naruszenie art. 626 § 3 k.p.c. polegające na niewyegzekwowaniu od wnioskodawczyni obowiązku przedłożenia dokumentów stanowiących podstawę wpisu, naruszenie art. 34 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t. j. Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361, ze zm.; dalej - „u.k.w.h.”) polegające na przyjęciu, że wnioskodawczyni przysługuje następstwo prawne oraz naruszenie art. 233 k.p.c. polegające na dokonaniu istotnych ustaleń wbrew treści zebranego materiału dowodowego. Według Gminy Z. wnioskodawczyni nie przedłożyła sporządzonego w stosownej formie dokumentu stwierdzającego, że własność opisanej wyżej nieruchomości przysługiwała spadkodawcom. Jedynym takim dokumentem mogłoby być pochodzące z archiwum zaświadczenie stwierdzające, że spadkodawcy byli ujawnieni w dawnej księdze wieczystej jako ostatni właściciele tej nieruchomości. Ponadto Gmina Z. podniosła, że zgodnie z art. 34 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87; dalej - „dekret o majątkach opuszczonych i poniemieckich”) własność tej nieruchomości nabył Skarb Państwa. Oddalając apelację Gminy Zdzieszowice Sąd Okręgowy przyjął, że dawna księga wieczysta tom XVII k. 537 Rozwadza, stanowiąca dokument mający stwierdzać nabycie własności wspomnianej nieruchomości przez poprzedników prawnych wnioskodawczyni, uległa zniszczeniu. Z odpowiedzi Archiwum Państwowego w O. wynika bowiem, że w zasobach tego archiwum nie odnaleziono tej księgi. W tym stanie rzeczy - wobec zaginięcia tytułu własności - zachodzi sytuacja szczególna w stosunku do wymogów przewidzianych w art. 34 u.k.w.h. i dopuszczalne jest wykazanie nabycia własności za pomocą „innych dowodów”. Wskazując na § 20 ust. 2 rozporządzenia w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych Sąd Okręgowy przyjął, że wpis mógł być dokonany nie tylko w oparciu o pochodzące z archiwum zaświadczenie stwierdzające, że poprzednicy prawni wnioskodawczyni byli ujawnieni w dawnej księdze wieczystej jako ostatni właściciele tej nieruchomości, ale w oparciu o wszelkie środki dowodowe przewidziane w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu dowodowym. Wnioskodawczyni, oprócz określonego wyżej postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, do wniosku dołączyła wypis z rejestru gruntów, wyrys z mapy ewidencyjnej i wyciąg z wykazu zmian danych ewidencyjnych. Ponadto przy ponownym rozpoznaniu sprawy przedłożyła sporządzony przez Starostę K. odpis matrykuły, będącej dokumentem ewidencjonującym dane zawarte w dawnej księdze wieczystej tom XVII k. 537 Rozwadza, z której wyraźnie wynika, że poprzednicy prawni wnioskodawczyni byli właścicielami wspomnianej nieruchomości. W ocenie Sądu Okręgowego analiza tych dokumentów, mających moc dokumentów urzędowych, tworzących korespondującą ze sobą całość, jednoznacznie wskazuje, że Richard i Klaudine małżonkowie Nocon byli właścicielami tej nieruchomości. Ponadto dowodem nabycia własności jest również wskazane wyżej postanowienie stwierdzające nabycie spadku po Richardzie N. i Klaudine N., odnoszące się do nieruchomości szczegółowo opisanej w sentencji tego postanowienia. Opis ten znajduje potwierdzenie w przedłożonych dokumentach geodezyjnych. W ocenie Sądu Okręgowego Gmina Z. w żaden sposób nie podważyła mocy dowodowej powyższych dokumentów i nie przedstawiła dowodów stwierdzających nabycie własności tej nieruchomości na swoją rzecz. Sąd Okręgowy uznał, że za oddaleniem wniosku nie przemawiało to, że Gmina Z. wystąpiła o wydanie zaświadczenia na podstawie art. 2 ust. 1 lit. b dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich, bowiem jego uzyskanie nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia. Wskazał, że dokument tego rodzaju nie ma charakteru wiążącego i podlega weryfikacji w postępowaniu sądowym, a mając na względzie jego treść, nie zawierającą istotnych informacji, jego wartość dowodowa jest znikoma. Sąd Okręgowy podniósł również, że w sprawie został prawomocnie oddalony wniosek Gminy Z. o stwierdzenie nabycia własności tej nieruchomości przez zasiedzenie. Wreszcie Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu apelacji dotyczącego nienależytego umocowania pełnomocnika wnioskodawczyni. Uznał, że chociaż pisownia nazwiska pełnomocnika została poprawiona przez wnioskodawczynię na dokumencie obejmującym pełnomocnictwo, to nie zachodzą wątpliwości co do tożsamości osoby umocowanej do działania w imieniu wnioskodawczyni oraz co do zgodności działań tej osoby z wolą wnioskodawczyni. Ponadto Sąd Okręgowy przyjął, że zarzut ten jest sprzeczny z kierunkiem zaskarżenia apelacji Gminy Z., która nie może wywodzić korzystnych dla siebie skutków procesowych z ewentualnych uchybień naruszających wyłącznie prawa wnioskodawczyni i przez nią niekwestionowanych.