Wyrok SN z dnia 5 stycznia 2011 r., sygn. V KK 116/10

Niestawiennictwo należycie powiadomionego o terminie rozprawy apelacyjnej pełnomocnika wyznaczonego dla wnioskodawcy z powodu określonego w art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., tamuje rozpoznanie sprawy o odszkodowanie dochodzone na podstawie art. 552 k.p.k. (art. 79 § 3 k.p.k. w zw. z art. 450 § 3 k.p.k. z art. 556 § 3 k.p.k.).

Z uzasadnienia:

„Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Trafny jest zarzut zaistnienia tzw. bezwzględnego powodu odwoławczego, określonego w art. 439 § 1 pkt 10 część druga k.p.k. Przypomnieć należy, że Sąd Okręgowy na rozprawie w dniu 28 maja 2007 r. wyznaczył wnioskodawcy na podstawie art. 556 § 3 zd. drugie k.p.k. w zw. z art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k. pełnomocnika z urzędu w osobie adw. W. S., po przeprowadzeniu dowodu z opinii dwóch biegłych lekarzy psychiatrów, złożonej w sprawie Sądu Rejonowego w L., którzy stwierdzili u S. L. cechy osobowości paranoicznej, i w związku z tym znacznie ograniczoną możność rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania swym postępowaniem, polegającego na znieważeniu funkcjonariuszy Policji bezpośrednio przed zatrzymaniem wnioskodawcy (art. 226 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k.). W sprawie tej biegli ostatecznie stwierdzili, że Stefan L. z uwagi na chorobę psychiczną w postaci zespołu urojeniowego tempore criminis miał całkowicie zniesioną poczytalność i „może uczestniczyć w postępowaniu karnym w sensie fizycznym, natomiast nie jest w stanie samodzielnie realizować linii obrony z uwagi na występujące zaburzenia myślenia” (opinia k. 323 - 333 akt załączonych). Opinia ta oraz uzupełniające ustnie opinie zespołów biegłych, którzy występowali w tejże sprawie, stanowiły jedną z podstaw prawomocnego umorzenia postępowania wobec S. L. na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k. o zarzucony czyn z art. 226 § 1 k.k. z powodu niepoczytalności oskarżonego. Orzeczenia Sądów obu instancji - z dnia 3 marca 2004 r. i z 24 kwietnia 2009 r., a także akta zawierające je, Sąd Okręgowy na rozprawie w dniu 10 czerwca 2009 r. zaliczył do materiału dowodowego. Brał w niej udział pełnomocnik z urzędu (k. 126 - 127). Nie ulega zatem wątpliwości, że nie tylko w czasie postępowania pierwszoinstancyjnego, ale również postępowania odwoławczego zachodziła uzasadniona wątpliwość co do poczytalności wnioskodawcy, określona w art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., rozumiana na gruncie procesowym w ten sposób, że nie jest on w stanie bez pomocy pełnomocnika prowadzić rozsądnej (rozumnej) obrony; tu - swoich praw (zob. wywód postanowienia z dnia 29 marca 2010 r., I KZP 6/10 - OSNKW 2010, z. 8, poz. 65). Dostrzegł to już Sąd pierwszej instancji, który wyznaczył wnioskodawcy pełnomocnika z urzędu, uznając, że postępowanie musi się toczyć z jego udziałem. Wyrazem uznania nie tylko obowiązkowej reprezentacji, ale i obowiązkowego uczestnictwa pełnomocnika w rozprawie było jej odroczenie w dniu 28 maja 2007 r. w celu umożliwienia mu zapoznania się z aktami i wezwania go do udziału w niej (k. 32). Sąd jako podstawę takiej decyzji trafnie wskazał art. 556 § 3 zd. drugie k.p.k. Przepis ten stanowi, że „żądający odszkodowania może ustanowić pełnomocnika. Przepisy art. 78 - 81 stosuje się odpowiednio”. Odesłanie do całego art. 79 k.p.k. powoduje konieczność stosowania również § 3, określającego, że udział w rozprawie obrońcy, a więc i pełnomocnika, w wypadku, o którym mowa w art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., jest obowiązkowy. Przepis art. 556 § 3 zd. drugie k.p.k., czego nie dostrzeżono w pisemnej odpowiedzi na kasację, dopełnia dyspozycję art. 88 § 1 k.p.k., a w odniesieniu do art. 78 k.p.k. jedynie ją powtarza. Rezultaty wykładni systemowej wykluczają przyjęcie, że art. 88 § 1 k.p.k. stanowi swoisty lex specialis do art. 556 § 3 zd. drugie k.p.k., tylko dlatego, że ten pierwszy przepis również powołuje art. 78 k.p.k.