Wyrok SN z dnia 22 września 2011 r., sygn. V CSK 427/10

Dłużnik dopuszcza się zwłoki, o ile nie spełni świadczenia w terminie, chyba że nie odpowiada za taki stan rzeczy. Z uregulowania art. 476 k.c. wynika domniemanie prawne, że dłużnik nie dotrzymując terminu pozostaje w zwłoce. Wierzyciel nie musi więc udowadniać, że niedotrzymanie terminu spełnienia świadczenia jest spowodowane okolicznościami, za które dłużnik odpowiada, a jedynie to, iż termin wykonania zobowiązania upłynął bezskutecznie. Dłużnik, który twierdzi, że nie popadł w zwłokę, lecz w opóźnienie zwykłe niestwarzające negatywnych dla niego następstw prawnych (w tym także wynikających z art. 491 § 1 k.c.) powinien tę okoliczność wykazać.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)

SSN Iwona Koper (sprawozdawca)

SSN Kazimierz Zawada

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa „S.” spółki z o.o. w W.

przeciwko Janowi N.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej

w dniu 22 września 2011 r.,

skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w W.

z dnia 18 maja 2010 r., oddalił skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2008 r. Sąd Okręgowy w W. nakazał pozwanemu złożenie następującego oświadczenia woli: „Jan N. oświadcza, że o ile Agencja Nieruchomości Rolnych nie skorzysta z prawa pierwokupu, sprzedaje S. S.A. w W. nieruchomość rolną niezabudowaną położoną w W. przy ul. I., stanowiącą działkę nr 1/3 AM -21, Obręb O. o pow. 20 000 m², objętą księgą wieczystą, za cenę 3.000.000 zł”.

Sąd Okręgowy ustalił, że strony zawarły w dniu 25 sierpnia 2006 r. notarialną warunkową przedwstępną umowę sprzedaży działki o pow. 20.000 m². W jej § 3 postanowiły, że warunkiem jej zawarcia są: uzyskanie wszelkich niezbędnych dokumentów umożliwiających ujawnienie w księdze wieczystej podziału geodezyjnego działki nr ˝, w wyniku którego powstanie działka stanowiąca przedmiot umowy oraz uzyskanie przez kupującego ostatecznej decyzji o warunkach zabudowy umożliwiającej realizację budownictwa mieszkaniowego wielorodzinnego. Warunki te zostały zastrzeżone na korzyść kupującego (§ 3 ust. 3). W § 3 ust. 4 umowy stwierdzono, że powierzchnia i granice działki będącej przedmiotem przyrzeczonej umowy mają charakter wstępny, a ich uszczegółowienie nastąpi po wydaniu decyzji o warunkach zabudowy. Strony ustaliły (§ 4) cenę wynoszącą 150 zł za m² płatną w ten sposób, że 350.000 zł tytułem zadatku zostanie zapłacone do dnia 18 września 2006 r., a resztę ceny kupujący zapłaci w dniu zawarcia umowy przyrzeczonej, po podpisaniu aktu notarialnego. Cena została ustalona jak za działkę budowlaną. Strony postanowiły, że zawarcie umowy przyrzeczonej nastąpi po spełnieniu wyszczególnionych wyżej warunków, z zastrzeżeniem § 3 pkt 3 w terminie do dnia 1 września 2007 r. Zgodnie z § 5 zdanie drugie umowy, w wypadku nieuzyskania przez kupującego decyzji o warunkach zabudowy do dnia 1 września 2007 r. i braku jego zgody z tej przyczyny na zawarcie umowy, sprzedający będzie mógł od umowy odstąpić w terminie do 15 września 2007 r. i otrzymany zadatek zatrzymać. Wszystkie postanowienia umowy strony uzgadniały z notariuszem, każdy warunek był początkowo zapisywany w projekcie a dopiero następnie w umowie. W trakcie spisywania umowy pozwany konsultował jej postanowienia, dodawał własne spostrzeżenia i nie miał wątpliwości co do zapisów umowy po jej sporządzeniu i przeczytaniu w ostatecznej wersji. Celem stron było takie skonstruowanie umowy, żeby skutkiem jej było zastrzeżenie na korzyść powoda warunku uzyskania decyzji o warunkach zabudowy, co pozwalałoby w razie jej braku nie przystąpić do umowy, a pozwanemu w razie rezygnacji przez powoda z zakupu odstąpić od umowy przy zachowaniu zadatku. Aktem notarialnym z dnia 13 września 2006 r. strony zmieniły pierwotną umowę przedwstępną przez nazwanie jej przedwstępną umową sprzedaży i przez określenie nowego terminu uiszczenia zadatku do dnia 2 października 2006 r. Zadatek powód przekazał pozwanemu w ustalonym terminie. W oświadczeniu z dnia 23 sierpnia 2007 r., odebranym osobiście przez pozwanego, powód zrezygnował z warunku (§ 3 ust. 2) dotyczącego uzyskania decyzji o warunkach zabudowy i zobowiązał się do zawarcia umowy przyrzeczonej. Decyzja ta nie została uzyskana w terminie ponieważ Gmina W. przystąpiła do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. W takim wypadku nie można wydać decyzji o warunkach zabudowy, a postępowanie w tej sprawie podlega zawieszeniu na okres 1 roku. Termin zawarcia umowy przyrzeczonej został wyznaczony na dzień 14 września 2007 r. Pozwany przyjął do wiadomości ten termin i podpisał w dniu 29 sierpnia 2007 r. przedstawione mu oświadczenie z dnia 23 sierpnia 2007 r. W piśmie datowanym na 26 sierpnia 2007 r. (sporządzonym według twierdzeń pozwanego przez jego córkę i opatrzonym mylnie datą 26 sierpnia 2007 r. zamiast rzekomo datą 28 sierpnia 2007 r.) pozwany stwierdził, że w razie niespełnienia warunku określonego w § 3 ust. 2 do dnia 1 września 2007 r. odstąpi od zawarcia umowy w terminie do dnia 4 września 2007 r. Powód nie przyjął tego oświadczenia uznając, że odstąpienie przez pozwanego od umowy jest bezskuteczne, gdyż warunek uzyskania warunków zabudowy został zastrzeżony na jego korzyść. Powód mógł więc zwolnić się z tego obowiązku składając pozwanemu oświadczenie woli o rezygnacji z warunku określonego w art. 3 ust. 2 umowy. W dniu 13 września 2007 r. pozwany złożył przed notariuszem oświadczenie o odstąpieniu od umowy zachowując zadatek. Nadto oświadczył, że nie jest prawdą, by zgodził się na zwarcie umowy przyrzeczonej, a jego podpis pod pismem z dnia 23 sierpnia 2007 r. stanowił jedynie potwierdzenie stawienia się w kancelarii notarialnej i akceptację terminu spotkania. W dniu 14 września 2007 r. w kancelarii notariusza stawił się reprezentant powoda i pozwany, który jednak odmówił zawarcia umowy sprzedaży przedmiotowej nieruchomości.

W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że zobowiązanie pozwanego wyrażone w umowie przedwstępnej, obwarowane warunkami określonymi w jej § 3 ust. 2 stało się nieskuteczne wobec zgodnego z § 3 ust. 3 umowy, późniejszego oświadczenia powoda, że żąda zawarcia umowy przyrzeczonej bez spełnienia pierwotnego warunku zastrzeżonego na jego korzyść. W rezultacie tego przyjął, że nie wystąpiły materialnoprawne przesłanki do skorzystania przez pozwanego z określonego w § 5 umowy uprawienia do odstąpienia od umowy, zwłaszcza, że pozwany dodatkowo wyraził zgodę na zawarcie umowy przyrzeczonej.