Ocena zdolności kredytowej firmy

Diagnoza sytuacji finansowej potencjalnego kredytobiorcy

Diagnoza sytuacji finansowej potencjalnego kredytobiorcy wymaga sporządzenia analizy ekonomiczno-finansowej. Dzieli się ona na dwie części. Po pierwsze, obejmuje analizę działalności przedsiębiorstwa oraz analizę syntetycznych wskaźników finansowych, opartych na sprawozdaniach finansowych podmiotu. Pierwsza część analizy ekonomiczno-finansowej prezentuje bankowi sposób oraz skuteczność działania kredytobiorcy, pozwalając tym samym ocenić jakość zarządzania przedsiębiorstwem. W drugiej części prezentowane są wskaźniki finansowe, sporządzone na podstawie sprawozdań finansowych, najlepiej za okres co najmniej ostatnich trzech lat obrotowych.

Najczęściej stosowane przez banki wskaźniki do oceny zdolności kredytowej to:

l

l

l

l

l

l

l

l

l

l

l

l

l

l

l

Porównanie wskaźników obliczonych dla poszczególnych lat analizowanego okresu pozwala zbadać występowanie trendów rozwojowych przedsiębiorstwa. Ponadto duże znaczenie dla banku ma również to, jak wskaźniki przedsiębiorstwa kształtują się na tle wskaźników innych przedsiębiorstw z branży oraz na tle wskaźników branżowych. Na prawdopodobieństwo spłacenia kredytu ma wpływ rodzaj branży, w której funkcjonuje przedsiębiorstwo. Zagraniczne instytuty badania koniunktury gospodarczej klasyfikują branże na następujące grupy:

l

l

l

Wymieniony zestaw wskaźników jest oczywiście przykładowy. Dlatego nie należy traktować go jako zamkniętej grupy, ponieważ w zależności od potrzeb banki rozbudowują go o inne elementy. Odpowiedni zestaw wskaźników pozwala kompleksowo oceniać przeszłą, obecną i przyszłą (prognozy) pozycję finansową przedsiębiorstwa oraz oceniać efektywność wykorzystania majątku firmy.

Analiza wskaźnikowa obarczona jest jednak wadami, które wynikają z tego, że ocena dokonywana jest na danych historycznych, natomiast prognozy finansowe, które są przedmiotem analizy, mogą być obarczone błędem. Ponadto sprawozdania finansowe nie zawsze w pełni oddają obraz sytuacji, w której funkcjonuje przedsiębiorstwo. Dlatego banki wykorzystują analizę wskaźnikową tylko jako element w całym procesie badania zdolności kredytowej przedsiębiorstw.

Najczęściej stosowane wskaźniki przy ocenie zdolności kredytowej:

Wskaźnik rentowności majątku ROA informuje analityka kredytowego, jaka część zysku netto podmiotu przypada na jednostkę wartości zaangażowanego w przedsiębiorstwie majątku. Wyznacza on ogólną zdolność aktywów przedsiębiorstwa do generowania zysku. Im wielkość tego wskaźnika jest wyższa, tym korzystniejsza jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa. ROA jest drugim, co do ważności, wskaźnikiem rentowności, który postrzegany jest przez otoczenie, głównie przez banki, jako jeden z wykładników atrakcyjności ekonomicznej przedsiębiorstwa. Oczywiście poziom tego wskaźnika jest uzależniony od rodzaju prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności, dlatego analitycy kredytowi formułują wnioski dopiero po dokonaniu porównania ze wskaźnikiem innego przedsiębiorstwa z branży lub bezpośrednio ze wskaźnikiem branżowym.

Wskaźnik rentowności kapitału własnego jest szczególnie ważny dla właścicieli, ale również i dla banku, który jest potencjalnym dawcą kapitału, gdyż pozwala określić stopę zysku, jaką przynosi inwestycja w dane przedsiębiorstwo. Im wartość wskaźnika jest wyższa, tym lepsza jest kondycja finansowa przedsiębiorstwa. Zazwyczaj właściciele porównują stopę ROE z alternatywnymi możliwościami lokowania kapitału, do których należą chociażby lokaty bankowe. Jest ona także porównywana z oczekiwaną stopą zwrotu, jaką właściciele przedsiębiorstwa założyli sobie w chwili rozpoczynania działalności. Przy analizowaniu rentowności kapitału własnego należy również wspomnieć, że firma poza korzystaniem z własnych źródeł finansowania korzysta również z długoterminowych zewnętrznych źródeł finansowania, które traktowane są przez przedsiębiorstwo prawie jak „własne”. Chodzi tutaj głównie o długoterminowe kredyty inwestycyjne. W związku z tym, poza badaniem rentowności kapitału własnego, należy również przeanalizować rentowność kapitału stałego, na który składa się kapitał własny i zobowiązania długoterminowe.

Wysokość wskaźnika rentowności kapitału stałego jest ważna nie tylko z powodów czysto rynkowych, tzn. postrzegania firmy jako dobrej czy złej, ale ma charakter praktyczny, ponieważ wskaźnik ten informuje o zdolności firmy do wypracowania zysku, który jest (albo nie jest) w stanie pokryć średnioważony koszt kapitału – na który składa się koszt kapitału własnego i koszt zobowiązań długoterminowych. Na ten wskaźnik w bardzo dużym stopniu zwracają uwagę analitycy kredytowi, ponieważ jest on punktem wyjścia przy ustalaniu efektywności dźwigni finansowej, która pozwala odpowiedzieć na pytanie, czy udzielenie kredytu przyniesie bankowi ustalone w umowie kredytowej odsetki czy też bank będzie miał problem z ich ściągnięciem.

Pamiętaj, że

Jeśli wskaźnik rentowności kapitału stałego jest wyższy od średnioważonego kosztu kapitału, to zyskowność firmy jest wyższa niż oczekiwania „dawców” kapitału.

Wskaźnik rentowności operacyjnej informuje, ile procent przychodów ze sprzedaży stanowi zysk na działalności operacyjnej. Oczywiście poziom zysku na działalności operacyjnej, oprócz przychodów ze sprzedaży, jest kształtowany przez pozostałe przychody i koszty z działalności operacyjnej, jednak nie mają one charakteru cyklicznego, w związku z tym, charakteryzując tę wielkość, należy zbadać, jak kształtowała się ona w ostatnich latach. Wysoki poziom tego wskaźnika świadczy o tym, że przedsiębiorstwo prowadzi rentowną działalność podstawową (oczywiście jeśli w zysku na działalności operacyjnej nie będzie zbyt wysokiego udziału wyniku na pozostałej działalności operacyjnej). Wskaźnik ten jest dobrą bazą porównawczą w stosunku do innych handlowych wskaźników rentowności, ponieważ pozwala dokonać oceny wpływu poszczególnych zdarzeń gospodarczych na poszczególne poziomy rentowności. Analityk kredytowy na podstawie tego wskaźnika jest w stanie stwierdzić, czy prowadzona przez przedsiębiorstwo działalność podstawowa jest rentowna. Ponadto bank zwraca uwagę na wahania tego wskaźnika w perspektywie ostatnich kilku lat. Jeśli okaże się, że występowały duże niecykliczne zmiany tego wskaźnika (w górę i w dół), wówczas, nawet gdyby w ostatnim roku jego wartość była wysoka, spadają szanse przedsiębiorstwa na uzyskanie kredytu inwestycyjnego (długoterminowego).

Wysokość wskaźnika rentowności zysku brutto jest zdeterminowana strukturą zysku generowanego na poszczególnych rodzajach działalności przedsiębiorstwa. Zależy on więc od zysku osiąganego na działalności podstawowej, działalności finansowej, wyniku na pozostałej sprzedaży oraz od salda strat i zysków nadzwyczajnych. W związku z tym na jego wysokość mają wpływ wszystkie koszty i przychody osiągane przez przedsiębiorstwo w badanym okresie. Bardzo istotne przy jego charakterystyce jest porównanie ze wskaźnikiem rentowności operacyjnej. W przypadku gdy rentowność brutto jest wyższa, oznacza to, że działalność pozaoperacyjna w dużej mierze kształtuje ostateczny wynik przedsiębiorstwa. Oczywiście taka sytuacja może mieć charakter przejściowy, dlatego nieodzowne jest zbadanie kształtowania się relacji tych wskaźników w latach ubiegłych. Jeśli w wyniku analizy porównawczej analityk kredytowy dojdzie do wniosku, że w ostatnich latach dominowały dochody pozaoperacyjne, wówczas – nawet gdyby wartość wskaźnika była wysoka, nie zyskałby on pozytywnej oceny ze strony banku.

Wskaźnik rentowności zysku netto informuje o udziale zysku netto w wartości przychodów ze sprzedaży, czyli jaką marżę zysku przynosi dana wartość sprzedaży. Im niższy jest ten wskaźnik, tym potrzebna jest większa wartość sprzedaży, aby zrealizować określony kwotowy poziom zysku. Większa wartość wskaźnika oznacza zatem korzystniejszą kondycję finansową firmy. Podniesienie rentowności sprzedaży netto oznacza wzrost efektywności sprzedaży. Wielkość tego wskaźnika zależy od rodzaju działalności, jaką prowadzi przedsiębiorstwo. Rentowność netto jest postrzegana przez bank jako jeden z najważniejszych wskaźników rentowności, ponieważ wypracowana kwota zysku netto jest podstawowym wewnętrznym źródłem finansowania działalności przedsiębiorstwa oraz źródłem spłaty rat kapitałowych kredytu.

*aktywa bieżące = majątek obrotowy + krótkoterminowe RMK czynne;

**pasywa bieżące = zobowiązania bieżące + krótkoterminowe RMK bierne + krótkoterminowe przychody przyszłych okresów.

Jeśli nie można ustalić części aktywów bieżących (krótkoterminowe RMK czynne) lub części pasywów bieżących (krótkoterminowe RMK bierne i krótkoterminowe przychody przyszłych okresów), wtedy do obliczeń wskaźnika bieżącej płynności można przyjąć w mianowniku majątek obrotowy, a w liczniku zobowiązania bieżące. Autorzy podręczników do analizy finansowej mają niejednoznaczne poglądy co do zawartości merytorycznej tego wskaźnika. Najważniejsze jest jednak to, aby – analizując relację między krótkoterminowym majątkiem a krótkoterminowym kapitałem – nie pominąć wartości, które mogłyby wypaczyć prawdziwość tego wskaźnika.

Wskaźnik płynności bieżącej umożliwia ogólny pogląd na płynność finansową przedsiębiorstwa. Informuje on, ile razy aktywa bieżące pokrywają pasywa bieżące, czyli pozwala stwierdzić, czy występujące w przedsiębiorstwie zobowiązania krótkoterminowe mogą być spłacone dzięki upłynnieniu środków obrotowych, a także obrazuje skalę ryzyka finansowego, które wystąpiłoby w razie trudności refinansowania zobowiązań w dotychczasowej skali. Z tego wskaźnika można wyczytać, czy spółka posiada dodatni (jeśli wskaźnik jest wyższy od jedności) czy ujemny kapitał obrotowy netto (jeśli wskaźnik jest niższy od jedności). Optymalny poziom wskaźnika bieżącej płynności finansowej powinien się wahać w granicach 1,2–2,0. Oznacza to, że zachowanie równowagi finansowej firmy wymaga co najmniej 1,2-krotnej przewagi płynnych aktywów nad zobowiązaniami bieżącymi.

Dolna wartość wskaźnika określa minimum bezpieczeństwa finansowego. Przekroczenie górnej wartości wskaźnika wskazuje na utrzymywanie przez firmę nadmiernej ilości środków płynnych, co może wskazywać niedostateczne wykorzystanie majątku przedsiębiorstwa. Głównie chodzi tu o tzw. koszt utraconych możliwości, związanych z możliwością lokowania nadwyżki finansowej w bardziej dochodowe instrumenty finansowe niż np. rachunek bieżący.

Niski poziom wskaźnika oznacza, że firma w swojej działalności nie posiada wystarczających zasobów pieniężnych do spłacania bieżących zobowiązań. Natomiast nadmierna płynność przedsiębiorstwa oznacza mały udział zobowiązań krótkoterminowych w finansowaniu majątku. Wskaźnik ten jest szczególnie istotny przy podejmowaniu przez bank decyzji o udzieleniu kredytu krótkoterminowego.

Dla bardziej przejrzystej oceny płynności finansowej należy „oczyścić” aktywa bieżące z tych elementów, które są najmniej płynne, aby rzeczywiście móc ocenić płynność firmy. Najmniej płynnym elementem majątku obrotowego są zapasy i ewentualnie występujące krótkoterminowe RMK czynne. Ich wyłączenie z aktywów bieżących wynika z faktu, że nie mogą być one odpowiednio szybko zamienione na gotówkę (mogą być np. przestarzałe). Dlatego do oceny płynności finansowej, z wyłączeniem zapasów, używa się tzw. wskaźnika podwyższonej płynności. Wskaźnik ten charakteryzuje zdolność pokrycia przez przedsiębiorstwo zobowiązań krótkoterminowych aktywami o dużym stopniu płynności. Wartością optymalną dla tego wskaźnika jest 1,0. Wówczas pokazuje on, że przedsiębiorstwo może szybko uregulować bieżące zobowiązania. W przypadku gospodarki, która charakteryzuje się wysoką inflacją, uzasadnione może być kształtowanie się tego wskaźnika poniżej jedności.

W analizie płynności przedsiębiorstwa wskazane jest również badanie zależności pomiędzy dwoma ww. wskaźnikami. Na pozytywną ocenę zasługuje przedsiębiorstwo, w którym różnica pomiędzy tymi wskaźnikami nie jest znacząca. W przypadku kiedy wskaźnik bieżący płynności jest wysoki, a wskaźnik szybki – niski, przedsiębiorstwo utrzymuje zbyt wysoki poziom zapasów. Tym samym w zapasach zamrożona zostaje większość majątku obrotowego przedsiębiorstwa. Jednakże utrzymywanie wysokiego poziomu zapasów może stanowić pewne zabezpieczenie przedsiębiorstwa przed inflacją.

Wysoki wskaźnik podwyższonej płynności oznacza natomiast utrzymywanie wysokiego poziomu środków pieniężnych na rachunkach bankowych lub wysokiego stanu należności, których stopień płynności może być różny. Wówczas konieczna jest głębsza analiza sposobu działalności przedsiębiorstwa, polegająca na sprawdzeniu, w jakim stopniu przedsiębiorstwo jest w stanie spłacić bieżące zobowiązania najbardziej płynnymi aktywami, do których należą środki pieniężne. Służy temu wskaźnik szybki (gotówkowy).

Wskaźnik szybki mówi, jaką część zobowiązań bieżących firma jest w stanie spłacić, jeśli stałyby się one natychmiast wymagalne. W związku z tym wskaźnik osiąga poziom optymalny wtedy, gdy środki pieniężne wystarczają na pokrycie zobowiązań natychmiast wymagalnych lub tych, które mogą się stać natychmiast wymagalne. Jednak zbyt wysoki poziom środków pieniężnych wymaga dokonania analizy porównawczej między stopą zwrotu z lokaty bankowej lub z innych lokat krótkoterminowych ze wskaźnikami rentowności, przede wszystkim kapitałów własnych i aktywów. W przypadku niższej rentowności działalności podstawowej można uznać taką sytuację za racjonalnie wytłumaczalną, ale w krótkim okresie, natomiast w długim należałoby się zastanowić nad ewentualną zmianą profilu działalności lub zaprzestaniem tego typu działalności, jeśli można bez żadnego ryzyka zarobić więcej, lokując środki na rachunku bankowym.

Kolejnym elementem analizy płynności finansowej przedsiębiorstwa powinna być dynamiczna analiza wskaźników płynności. Utrzymywanie się niskich wartości wskaźników płynności jest sygnałem o zagrożeniu zdolności płatniczej przedsiębiorstwa. Natomiast utrzymywanie się nadpłynności może mieć niekorzystny wpływ na jego rentowność.

Wskaźnik rotacji aktywów jest najbardziej ogólnym i zagregowanym wskaźnikiem aktywności, który informuje, w jakim stopniu obroty przewyższają stan majątku firmy.

Ze względu na jego ogólny charakter, jest on dobrym instrumentem wykorzystywanym do porównań z innymi podmiotami z branży oraz z danymi średnimi dla branży. Czym wyższy poziom wskaźnika rotacji aktywów, tym większą aktywnością charakteryzuje się majątek danej firmy, jednak zazwyczaj istotne różnice tego wskaźnika w różnych przedsiębiorstwach wynikają ze specyfiki prowadzonej działalności. W przemyśle ciężkim, gdzie poziom kapitałochłonności jest wysoki, wskaźnik ten będzie stosunkowo niski, jednak tam, gdzie na wartość dodaną największy wpływ mają np. wartości intelektualne (w firmach technologicznych), wskaźnik ten będzie stosunkowo wysoki. Banki korzystają z tego wskaźnika najczęściej podczas wstępnej oceny wniosku kredytowego.

Wskaźnik rotacji majątku obrotowego informuje, ile razy w ciągu badanego okresu (roku obrotowego) ulega odtworzeniu majątek obrotowy. Oczywiście wskaźnik ten jest agregatem całego majątku obrotowego, w związku z tym nie można stwierdzić, która część płynnego majątku jest najbardziej aktywna, a która zbyt długo związuje środki pieniężne. Poziom tego wskaźnika powinien być jak najwyższy, ale ostateczną odpowiedź na pytanie, czy przedsiębiorstwo dobrze zarządza majątkiem obrotowym, można uzyskać po obliczeniu wskaźników rotacji poszczególnych pozycji tej części aktywów oraz po porównaniu ich ze wskaźnikami podmiotów działających w tej samej branży. Można również obliczyć wskaźnik rotacji majątku obrotowego w dniach, który informuje, co ile dni w ciągu roku obrotowego następuje odtworzenie majątku obrotowego.

Zwykle w funkcjonowaniu każdego przedsiębiorstwa, a szczególnie w warunkach gospodarki rynkowej występuje kredytowanie odbiorców tzw. kredytem kupieckim. Dzięki korzystnym warunkom sprzedaży z odroczoną płatnością, przedsiębiorstwo zachęca swoich odbiorców do dalszej współpracy i zachęca nowych klientów do zakupu oferowanych produktów i towarów. Sprzedaż produktów i towarów w ten sposób powoduje powstawanie należności przedsiębiorstwa, które wymagają oceny, czy aby przedsiębiorstwo zbyt długo nie finansuje swoich kontrahentów. Służy temu wskaźnik rotacji należności, który określa częstość odtwarzania stanu należności przedsiębiorstwa, czyli liczbę cykli inkasa należności w roku obrotowym. Według standardów zachodnich wskaźnik ten posiada swoje optimum w granicach od 7,0 do 10,0. W przypadku kiedy wartość wskaźnika jest mniejsza od 7,0, to przedsiębiorstwo zbyt długo kredytuje swoich odbiorców, a środki pieniężne są w zbyt długim okresie zamrożone w należnościach.

Istnieje możliwość ustalenia okresu, w którym przedsiębiorstwo za wykonaną sprzedaż nie uzyskało zapłaty w ujęciu kasowym, czyli okresu, w którym odbiorcy są kredytowani przez przedsiębiorstwo kredytem kupieckim, a środki pieniężne są zamrożone w należnościach.

Wielkość tego wskaźnika nie powinna przekraczać dwóch miesięcy, jednak przy jego ocenie należy zbadać średni okres rotacji należności w dniach w całej branży, gdyż niektóre branże mogą charakteryzować się wydłużonym okresem ściągania należności. Równocześnie konieczne jest badanie struktury należności, zarówno czasowej, jak i podmiotowej. W przypadku przekroczenia tego optymalnego okresu pojawia się zagrożenie kumulacji należności oraz powstania zatorów płatniczych. Zbyt długi czas ściągania należności oznacza nieskuteczność polityki ściągania należności przedsiębiorstwa.

Zbytnie wydłużanie czasu ściągania należności w porównaniu do danych średnich branżowych może być podstawą do negatywnej oceny działalności prowadzonej przez przedsiębiorstwo, natomiast zbyt krótki czas zapłaty, wymuszany na odbiorcach, może w konsekwencji prowadzić do ograniczenia sprzedaży. Generalnie jednak krótszy czas spłaty należności w porównaniu do rezultatów osiąganych w całej branży należy ocenić pozytywnie. Świadczy on bowiem o lepszej kondycji finansowej przedsiębiorstwa.

Kształtowanie się okresu zapłaty za zakupione wyroby jest szczególnie ważne przy funkcjonowaniu przedsiębiorstwa w warunkach wysokiej konkurencji i stanowi istotny element walki konkurencyjnej na rynku. Wydłużenie terminów inkasa należności powoduje wzrost zapotrzebowania przedsiębiorstwa na kapitał obrotowy i jest jednym z czynników, który może wpływać na wzrost kosztów działalności, w tym kosztów finansowych związanych z zaciąganiem nowych kredytów bankowych.

Wskaźnik rotacji zobowiązań handlowych informuje, ile razy przeciętnie, w badanym okresie, przedsiębiorstwo staje przed faktem konieczności spłaty kredytu kupieckiego, który został mu udzielony przez dostawców. Wskaźnik rotacji zobowiązań w dniach określa średni czas potrzebny do uregulowania zobowiązań handlowych, czyli informuje władze firmy, przez jaki okres przedsiębiorstwo jest kredytowane przez swoich dostawców. Im dłuższy jest okres spłaty zobowiązań handlowych, tym zmniejsza się zapotrzebowanie na kapitał obrotowy. Rotację zobowiązań handlowych w dniach należy zawsze porównywać z rotacją należności handlowych w dniach, ponieważ różnice tych wskaźników pozwalają ocenić jakość zarządzania kapitałem obrotowym spółki. Jeśli okres spłaty należności jest krótszy niż okres spłaty zobowiązań, świadczy to o pozostawaniu w dyspozycji przedsiębiorstwa pewnej nadwyżki środków pieniężnych, dzięki czemu nie rośnie zapotrzebowanie na kapitał obrotowy. W przypadku gdy firma szybciej spłaca swoje zobowiązania, niż otrzymuje zapłatę od swoich kontrahentów, wzrasta zapotrzebowanie na kapitał obrotowy, który powinien być równoważony poprzez zaciąganie kredytu obrotowego.

Wskaźnik rotacji zapasów określa częstość „odnawiania” stanu zapasów w ciągu badanego okresu. W przypadku gdy przedsiębiorstwo zwiększa szybkość rotacji zapasów, oznacza to, że utrzymywany poziom zapasów wystarcza na coraz mniejszą liczbę dni produkcji lub sprzedaży. Taka sytuacja w prostej linii powoduje obniżenie kosztów działalności. Równocześnie zwiększa się ryzyko niezaspokojenia odbiorców lub, jeżeli wzrost rotacji dotyczy zapasów surowców i materiałów, istnieje ryzyko zachwiania rytmiczności produkcji. Dlatego rotację zapasów należy poddać szczegółowej analizie, obliczając wskaźniki rotacji dla zapasów surowców i materiałów oraz zapasów wyrobów gotowych.

Powyższe wskaźniki obrazują, ile razy w ciągu badanego okresu pustoszeją magazyny surowców i materiałów oraz wyrobów gotowych przedsiębiorstwa. Aby ustalić, co ile dni następują te procesy, należy liczbę dni, zazwyczaj dla okresu rocznego (360) lub (365), podzielić przez wskaźnik rotacji. Iloraz ten nazywany jest wskaźnikiem rotacji w dniach. Wskaźniki te można obliczyć również w następujący sposób:

Wskaźnik rotacji zapasów w dniach określa, co ile dni przedsiębiorstwo odnawia swoje zapasy dla zrealizowania określonej sprzedaży. Wysoki wskaźnik rotacji zapasów w dniach wskazuje na wolny obrót zapasami, niski zaś świadczy o obrocie szybkim.

Jeśli natomiast poziom wskaźnika rotacji surowców i materiałów w dniach jest wysoki, świadczy to – tak jak już wspominałem – o nierytmiczności produkcji, która może być związana ze zbyt niskim poziomem mocy produkcyjnych przedsiębiorstwa lub z występowaniem braków komponentów, które są niezbędne do kompleksowej produkcji.

W przypadku zapasów wyrobów gotowych, niski wskaźnik cyklu zapasów wskazuje na występowanie dużego popytu na produkowane przez przedsiębiorstwo wyroby, świadczy o łatwości sprzedaży i krótkim okresie ich magazynowania. Równocześnie wysoka wartość tego wskaźnika może wynikać ze spadku sprzedaży i jest sygnałem dla zarządzających firmą o konieczności podniesienia kapitału obrotowego, finansującego tę część majątku obrotowego.

Wskaźnik zadłużenia ogółem określa udział zobowiązań ogółem w strukturze finansowania majątku oraz jest jednym z podstawowych elementów oceny ryzyka kredytowego firmy. Zbyt wysoki wskaźnik świadczy o dużym ryzyku finansowym i możliwej utracie zdolności do spłaty długu. Opierając się na standardach zachodnioeuropejskich w przedsiębiorstwie, które charakteryzuje stabilność kapitałowa, wskaźnik ten powinien oscylować w przedziale od 57% do 67%. Jednak z drugiej strony, korzystając z efektu dźwigni finansowej, jeśli koszt rosnącego poziomu zadłużenia jest niższy niż rentowność kapitału stałego, nie stanowi on zagrożenia dla działalności firmy, a wręcz przeciwnie – poprawia jej wyniki finansowe.

Wskaźnik zadłużenia ogółem kapitału własnego określa proporcje między kapitałem obcym a kapitałem własnym. Proporcja ta może przyjmować różne wartości, w zależności od ryzyka charakteryzującego działalność danego podmiotu. Jeśli przedsiębiorstwo działa na rynku o dużym ryzyku bądź zaczyna dopiero swoją działalność, relacja ta powinna wynosić ok. 1:1. Dla firm bardziej stabilnych o wysokiej rentowności kapitałów stałych proporcja ta może wynosić nawet 3:1.

Pogłębieniem analizy poziomu zadłużenia kapitału własnego jest wskaźnik określający relację zobowiązań długoterminowych do kapitałów własnych. W literaturze nazywany jest on wskaźnikiem ryzyka bądź długu. Właściwy jego poziom powinien się mieścić w przedziale od 0,5 do 1,0. Wskaźnik wyższy od 1,0 świadczy, że zobowiązania długoterminowe są wyższe niż kapitały własne. Przekroczenie tego pułapu jest bardzo niebezpieczne, szczególnie przy stosunkowo wysokich kredytach długoterminowych, ponieważ nawet przy wykorzystaniu pozytywnego efektu dźwigni finansowej dzisiaj nie wiemy, czy w przyszłości firma będzie w stanie utrzymać wysoką rentowność, umożliwiającą obsługę takiego zadłużenia.

Powyższy wskaźnik informuje, w jakim stopniu wartość netto rzeczowych składników majątku trwałego pokrywa zobowiązania długoterminowe. Informacja ta jest bardzo istotna tak dla obecnych, jak i przyszłych wierzycieli przedsiębiorstwa (banki), ponieważ odpowiedni poziom tego wskaźnika (minimum 1,2) jest gwarancją „długoterminowej” wypłacalności firmy. Jego poziom jest również ważny dla przyszłych właścicieli, którzy przejmują przedsiębiorstwo z wysokim zadłużeniem długoterminowym, oraz dla przedsiębiorstw zagrożonych upadłością. W polskiej rzeczywistości gospodarczej wskaźnik ten powinien być szeroko wykorzystywany, ponieważ wiele przedsiębiorstw charakteryzuje wysoki poziom zadłużenia długoterminowego.

Pierwsza część analizy zadłużenia pozwala analitykowi kredytowemu zdiagnozować sytuację finansową firmy, ale nie odpowiada na pytanie, czy przedsiębiorstwo jest w stanie obsłużyć występujące zadłużenie. Na to pytanie uzyskamy odpowiedź analizując zdolność firmy do obsługi długu, przy wykorzystaniu wskaźników pokrycia zobowiązań kredytowych.

Jednym z narzędzi służących badaniu efektywności nakładów finansowanych jest wskaźnik pokrycia odsetek. Suma z licznika jest graniczną wielkością określającą wysokość zobowiązań z tytułu odsetek od zaciągniętych kredytów i pożyczek, która nie spowoduje straty w przedsiębiorstwie. Poziom tego wskaźnika powinien być jak najwyższy, i nie powinien ulegać zbyt dużym wahaniom in minus, w trakcie spłaty danego kredytu. Wskaźnik ten zazwyczaj liczony jest w okresie karencji (okres, w którym nie płacone są raty kapitałowe, lecz same odsetki), ponieważ umowa kredytowa może przewidywać spłatę kredytu (kapitału) z odroczeniem, natomiast odsetki spłacane są po upływie pierwszego okresu odsetkowego. Przyjęcie do obliczeń zysku przed opodatkowaniem wynika z tego, że odsetki są zaliczane do kosztów finansowych, które zmniejszają podstawę opodatkowania. Wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych, pomijając spłatę kredytu, informuje, czy firma jest w stanie płacić same odsetki. Jeśli jednak przedsiębiorstwo musi spłacać zarówno odsetki, jak i ratę kapitałową kredytu, nie ma wówczas potrzeby liczenia tego wskaźnika.

Wskaźnik obsługi zadłużenia I stopnia informuje, w jakim stopniu zysk przed opodatkowaniem pokrywa roczne spłaty kredytu wraz z odsetkami. Według standardów Banku Światowego wskaźnik ten powinien wynosić min. 1,3, natomiast jako optymalny poziom przyjmuje się wielkość 2,5. Tak rygorystyczne granice pozwalają zminimalizować ryzyko utraty możliwości spłaty zobowiązań, nawet w przypadku spadku przychodów przedsiębiorstwa o kilkadziesiąt procent. Oczywiście wysoki poziom tego wskaźnika osiągają firmy, które charakteryzuje wysoka rentowność. Z drugiej strony należy odpowiedzieć na pytanie, czy firma, która nie uzyskuje odpowiednio wysokiej rentowności, powinna się zadłużać.

Jeszcze bardziej restrykcyjny jest wskaźnik obsługi zadłużenia II stopnia, który informuje, w jakim stopniu zysk netto jest w stanie pokryć raty kredytu wraz z odsetkami płatnymi w ciągu roku. Idea tego wskaźnika wynika z kolejności praw wierzycielskich do spełnienia świadczenia. Wiadomo, że pierwszeństwo w spłacie zobowiązań przedsiębiorstwa przypada budżetowi, a dopiero później innym wierzycielom (w tym bankom). W związku z tym, obliczając tę wielkość, można sprawdzić, czy przedsiębiorstwo po uregulowaniu swoich zobowiązań wobec budżetu jest w