Wyrok SN z dnia 15 listopada 2023 r., sygn. III USKP 95/23

Sądy powszechne, w ramach swoich kompetencji, nie są uprawnione do samodzielnego orzekania o niekonstytucyjności przepisów prawa, lecz zobowiązane są do stosowania prawa obowiązującego, w tym do prokonstytucyjnej interpretacji przepisów. W sytuacji wątpliwości co do zgodności przepisu ustawy z Konstytucją, sąd powszechny może i powinien zwrócić się z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego. Domniemanie zgodności ustawy z Konstytucją RP jest wyznacznikiem dla stosowania prawa przez sądy do momentu ewentualnego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności przepisu z Konstytucją.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Jarosław Sobutka (przewodniczący)

‎SSN Robert Stefanicki

‎SSN Renata Żywicka (sprawozdawca)

w sprawie z odwołania L. P.
‎od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno - Rentowego Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie
‎o wysokość emerytury policyjnej i wysokość policyjnej renty inwalidzkiej,
‎po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w dniu 15 listopada 2023 r.,
‎skargi kasacyjnej odwołującego się od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie
‎z dnia 22 marca 2022 r., sygn. akt III AUa 736/21,

oddala skargę kasacyjną.

UZASADNIENIE

Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrokiem z dnia 16 marca 2023 r. w sprawie, III AUa 736/21 L. P. przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie o wysokość emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej z apelacji obu stron od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 9 lipca 2021 r., sygn. akt VIII U 745/21: oddalił apelację odwołującego się; zmienił pkt I zaskarżonego wyroku i oddalił odwołania w tym zakresie oraz orzekł o kosztach procesu.

Decyzjami z 10 lipca 2017 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ponownie ustalił wysokość policyjnej emerytury i renty inwalidzkiej L. P. od 1 października 2017 r. w oparciu o art. 15c i art. 22a zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2020 r., poz. 723 tekst jednolity ze zmianami - dalej jako ustawa zaopatrzeniowa) oraz na podstawie informacji IPN nr […] z dnia 6 czerwca 2017 r. W uzasadnieniu decyzji dotyczącej renty inwalidzkiej organ rentowy wskazał, że podstawę wymiaru świadczenia stanowi kwota 6.114,98 zł, łączna wysokość renty wynosi 0,00 zł i dlatego ulega podwyższeniu do wysokości najniższej tj. do kwoty 750,00 zł. Renta inwalidzka nie jest wypłacana, z uwagi na posiadanie prawda do korzystniejszej emerytury policyjnej. Emeryturę policyjną ustalono na 2.069,02 zł, wskazując w uzasadnieniu podstawię wymiaru 6.114,96 zł, wysokość emerytury 73,23% podstawy wymiaru, tj. 4.477,99 zł, którą obniżono do wysokości przeciętnej emerytury w wysokości 2.069,02 zł. Przy ustalaniu wysokości emerytury uwzględniono okres zasadniczej służby wojskowej od 15 września 1981 r. do 20 października 1983 r., okres od 16 listopada 1983 r. do 31 stycznia 1990 r. liczony po 0,0% - na podstawie art. 13b ustawy zaopatrzeniowej oraz służbę w Milicji i Policji od 1 lutego 1990 r. do 26 lutego 2016 r.

Wyrokiem z dnia 09 lipca 2021 r. Sąd Okręgowy w zmienił zaskarżone decyzje w ten sposób, że ustalił L. P. wysokość emerytury policyjnej oraz wysokość renty inwalidzkiej od dnia 1 października 2017 r. w wysokości obliczonej z zastosowaniem przepisów art. 15c ust. 1 oraz 22a ust. 1 oraz bez zastosowania przepisów art. 15c ust. 3 i art. 22a ust. 3 ustawy zaopatrzeniowej oraz oddalił odwołania w pozostałym zakresie. Sąd Okręgowy ustalił, że L. P. urodził się […] 1956 r. W dniu 1 września 1983 r. złożył wniosek o przyjęcie go do Służby Bezpieczeństwa. Od 16 listopada 1983 r. został przyjęty do służby w MO i zajmował stanowisko młodszego inspektora w Wydziale III SB Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w L.. W 1988 r. został inspektorem Wydziału III SB WUSW w L.. W ramach obowiązków służbowych w Wydziale III SB wnioskodawca zajmował się pracą operacyjną w środowisku studenckim Akademii […] w L.. Pozyskiwał i prowadził tajnych współpracowników, prowadził sprawy operacyjne, sprawdzenia. Prowadził teczki tajnych współpracowników. Zajmował się zwalczaniem opozycji oraz przestępczości korupcyjnej. Od dnia 1 lutego 1990 r. został referentem operacyjnym […] Kompani Wywiadowczej R. w L.. Instytut Pamięci Narodowej sporządził informację o przebiegu służby wnioskodawcy wskazując, że w okresie od dnia 16 listopada 1983 r. do 31 stycznia 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej. Uzasadniając podstawę prawną wydanego wyroku Sąd Okręgowy wskazał, że co do zasady, zmiany regulacji odnoszących się do systemu emerytalnego, są dopuszczalne, w tym również prowadzące do obniżenia świadczeń, natomiast niewątpliwie powinno to mieć mocne uzasadnienie i następować z poszanowaniem zasad konstytucyjnych, w szczególności tych wynikających z art. 2 Konstytucji. Sąd Okręgowy zaznaczył, że w wyroku z 20 grudnia 1999 r. w sprawie, K 4/99 Trybunał Konstytucyjny stwierdził między innymi, że „wielokrotnie podkreślał znaczenie stabilności przepisów emerytalno-rentowych, zaznaczając jednocześnie, iż ustawodawca ma prawdo modyfikowania także opartych na tych przepisach praw słusznie nabytych. Może to mieć miejsce zwłaszcza w sytuacji przeobrażeń społecznych i gospodarczych”. Równocześnie Trybunał Konstytucyjny w wy roku z 11 maja 2007 r. w sprawie K 2/07 wskazał, że „środki demontażu dziedzictwa po byłych totalitarnych ustrojach komunistycznych dają się pogodzić z ideą demokratycznego państwa prawda tylko wtedy, gdy - pozostając w zgodzie z wymaganiami państwa opartego na rządach prawa - będą skierowane przeciwko niebezpieczeństwom grożącym podstawkowym prawom człowieka oraz procesowi demokratyzacji. Likwidując spuściznę po totalitarnych systemach komunistycznych, demokratyczne państwo oparte na rządach prawa musi stosować środki formalnoprawne takiego państwa. Nie może ono jednak i nie powinno zaspokajać żądzy zemsty, zamiast służyć sprawiedliwości. Musi natomiast respektować takie prawa człowieka i podstawowe swobody, jak prawo do należytego procesu, prawdo do wysłuchania czy prawo do obrony, oraz stosować je także wobec tych osób, które same ich nie stosowały, gdy były u władzy”. Dalej Sąd Okręgowy wskazał, że w orzecznictwie konstytucyjnym przyjmuje się, że prawa emerytalne są, co do zasady, prawami nabytymi słusznie (zob. m.in. orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 lutego 1992 r., w sprawie K 14/91) i jedynie w wyjątkowej sytuacji można uznać, że zostały nabyte z naruszeniem zasady sprawiedliwości (orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 sierpnia 1990 r., K 7/90), zważywszy przy tym, że „Konstytucja nakazuje stosowanie surowych standardów w zakresie ochrony wolności i praw osobistych” (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 lutego 2011., w sprawie K 27/00) oraz „w przypadku konfliktu praw człowieka i innych wartości konstytucyjnych podstawowym problemem jest zagwarantowanie odpowiedniej ochrony prawom człowieka wobec groźby ich naruszenia przez państwo, które dąży do realizacji interesu ogólnospołecznego” (zob. wyrok z 8 października 2007 r., w sprawie K 20/07). Dalej Sąd pierwszej instancji zaznaczył, że szerokie rozważania na temat ochrony praw nabytych znalazły się także w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 maja 2014 r. w sprawie K 43/12, w którym wskazano, że prawo do emerytury jest prawem podmiotowym, podlegającym takiej samej ochronie jak inne prawa konstytucyjne. Uzasadnieniem naruszenia zasady ochrony praw nabytych może być w szczególności potrzeba zapewnienia realizacji innej wartości istotnej dla systemu prawnego, choćby nie była ona wprost wyrażona w tekście przepisów konstytucyjnych.